නැවතුනු තැනින් ......................
අද මා මෙම ලිපියෙන් ගෙනහැර දක්වන්නේ ස්තූපයේ උපරිභාගය පිළිබඳවයි. එනම් ගර්භයෙන් ඉහළ කොටස පිළිබඳවයි. අවුරුදු දාස් ගණනක් නික්ම ගියද පේසාවේ සිට ගර්භය දක්වා කොටස වෙනස්කම්වලට භාජනය වූයේ අල්ප වශයෙනි. එහෙත් උපරිභාගය තවමත් වෙනස්කම්වලට ලක්වෙමින් පවති.
5. හතරැස් කොටුව
ගර්භයට ඉහළින් පිහිටා ඇති චෛත්‍යාංගය හතරැස් කොටුවයි. භාරතීය ගන්තයන්හි මෙය "භර්මිකා" යන නමින් හදුන්වා ඇත. එහි අර්ථය "කුඩා මණ්ඩපය " යන්නයි. මහා වංශයෙහි මෙය "සිව් කොන් සෑය" නමින් ද වර්තමාන සිංහලයේ "හතරැස් කොටුව" නමින් ද හැඳින්වේ. 13 වන සියවසට අයත් කෘතිවල "සිව් රැස් කොටුව" යන නම යෙදී ඇත. මහාවංශයේත්, මහාවංශටිකාවේත් "මුද්ද වේදි" නමින් යුත් චෛත්‍යංගයක් පිළිබඳ සඳහන් වේ. ඒ මෙම හතරැස් කොටුවයි. "මුද්ද" යනු හිස නැත්තම් "මුදුන" යන්නයි. "වේදි " යනු "ගරාඳි වැටයි" . "මුද්ද වේදි " යනු මුදුන් ගරාඳි වැටයි.
මුල්කාලින චෛත්‍යවල හතරැස් කොටුව වටා ගරාඳි වැටක් විය. සාංචි ස්තූපයේ මෙය දැකිය හැකිය. මෙය මෞර්ය යුගයේ කලා ලක්ෂණය.කි ලක්දිව පැරණි ස්තූපවල මෙවැනි ගරාඳි වැටක් දක්නට නුවුයෙන් මෙය එකළ ලියෙන් සාදා තිබෙන්නට ඇතිබව පුරාවිද්‍යාඥයන්ගේ මතයයි. මුල් කාලයේ මෙය වැටක් ස්වරූපයෙන් තිබි ඇත. අභයගිරි දාගැබේ එම වැට සංඛේතවත් කිරීම සඳහා හතරැස් කොටුවේ ගරාඳි වැටක හැඩ මතුකොට තිබේ. ගැමි ව්‍යවහාරයේ මෙය "ඉර හඳ කොටුව" නම් වේ. ඊට හේතුව හතරැස් කොටුවේ ඉර හඳ රූප සිත්තම් කර තිබීමයි. රුවන්වැලිසෑයේ වැඩකටයුතු අවසන් කිරීමට මත්තෙන් මරණාසන්න වූ දුටු ගැමුණු රජතුමාගේ චිත්තප්‍රීතිය උදෙසා සිය සොහොයුරු වූ සද්ධාතිස්ස කුමරුන් රුවන්වැලිසෑයේ හතරැස් කොටුව වස්ත්‍රයෙන් කරවා එහි ඉරඉහඳ රූ සිත්තම් කළ බව මහාවංශයේ සඳහන් වේ .
 |
අභයගිරියේ ගරාඳි වැට නෙලා ඇති හතරැස් කොටුව |
 |
සාංචි ස්තූපයේ ගරාදි වැට සහිත හතරැස් කොටුව |
රුවන්වැලි සැයේ ඉර හඳ නෙලා ඇති හතරැස් කොටුව
යූප ගල
හතරුස් කොටුවට පසුව වර්තමාන ස්තූපවල දක්නට ඇත්තේ දේවතා කොටුවයි. නමුත් පැරණි ස්තූපවල දේවතා කොටුව හා කොත්කැරැල්ල පිහිටා තිබුණේ නැත. ඒ වෙනුවට යූපය හා ඡත්‍රය නම් අංගයන් දක්නට ලැබුණී. පැරණි දාගැබ් අසළ චෛත්‍ය මළුවල විශාල කුළුණු දක්නට ලැබේ. මේවා අටපට්ටම් හැඩයෙන් යුත්තය. මෙම අටපට්ටම් කණු පිහිටා ඇත්තේ ඇතැම් දාගැබ් ගොඩැලිවල මුදුනට නුදුරෙනි. මේවා පිළිබඳ දැඩි විමර්ශනයක යෙදුණු පුරාවිද්‍යාඥයන් සොයාගනු ලැබූයේ මෙම ගල්කණු උඩට නෙරා සිටින සේ චෛත්‍ය ගර්භයන් මත පිහිටා තිබූ බවත් චෛත්‍යන් නටඹුන් වු කළ මේවා සෑ මළු තුළට ඇදවැටුණු අතර ඇතැම් කණු ගොඩැලි මුදුනට කිට්ටුවෙන් නතර වී තිබි ඇති බවත්ය. එහෙත් එවැනි චෛත්‍යයන් වර්තමානයේ සොයාගැනීමට නැත. එමනිසා එම පිහිටීම අපට සාක්ෂි සහිතව ඔප්පු කිරීම දුෂ්කර වී ඇත .
එහෙත් බෙල් මහතා විසින් තෝපා වැව දාගැබ කැණීමේදී එම ධාතු ගර්භයේ පියන ලෙස තබන ලද ගල් මත ඇද වැටී තිබූ කුළුණක් සොයා ගෙන ඇත. ස්මිදර් මහතා විසින් රැවන්වැලි සෑ මළුව මත කුඩා චෛත්‍ය දෙකක නටඹුන් සොයාගෙන ඇත. එහෙත් ඒ වනවිට ඒවා ගොඩැලි පමණක් වන සේ විනාශ වී තිබි ඇත. එහෙත් ගොඩැල්ල මධ්‍යයේ කෙළින් අතට සිටවන ලද රළු ගල් කණුව බැගින් තිබුණු බව ඔහු වාර්ථා කර ඇත. මෙම වාර්ථා අනුව පැවසිය හැක්කේ පුරාණ සිංහලයන් ගර්භ මධ්‍යයේ ගල් කණුවක් බහාලන ලද බවයි.
ස්තූපයේ ඉදිකිරිම පිළිබඳ සඳහන් දිව්‍යාවදානයේ විස්තරයට අනුව මෙම කුළුණුවල පිහිටීම සහ ඒවායෙන් ඉටු වූ කාර්යයන් මෙසේය. ස්තූපයේ සතර දෙසින්ය පියගැට පෙළක්ද, මළුවේ පිහිටි පේසාවළළු තුනක්ද, ගර්භය ද ඉදිකරවා අනතුරුව හතරැස් කොටුව ගොඩනංවා අනතුරව ඡත්‍රය පිණිස යෂ්ටිය හෙවත් යූප ගල පිහිටවූ බවයි. පැරණි ඉන්දියානු ස්තූපවල ද "යූපය" නමින් ගල් ටැඹක් තිබු බව මින් පැහැදිලි වේ. මෙ ආකාරයේ සවිස්තරව දැක්වෙන ස්තූප දර්ශනයක් අමරාවතී ගල් කැටයමක දැක්වෙන බව පුරාවිද්‍යායින් විසින් සොයාගෙන ඇත. මිට අමතරව දිව්‍යාවදානයේ විස්තරයත් ස්මිදර් මහතා රුවන්වැලි සැ මළුවේ දැක්වූ විස්තරයත් සමාන වේ. මෙම අමරාවතී කැටයම තුළ හතරැස් කොටුව මැදින් උඩට නෙරා ගිය අටපට්ටම් කුළුණක මුදුනක් දක්නට ලැබේ .
 |
යෂ්ටිය හා ඡත්‍රය දැක්වෙන පැරණි දාගැබක අනුරුව |
 |
අමරාවතියේ දක්නට ලැබෙන ස්තූපයක විස්තර දැක්වෙන කැටයම |
